Urano (pianeta)

English: Uranus

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt Orientàl, ortograféa unificàda

Urano
Fotografia de Urano töda zó de la sonda Voyager 2 endel 1986
Stella mader	Sole
Descuprii	13 de mars del 1781
Descovridor	William Herschel
Classificazion	Gigante gasùs
Parameter orbital
(a l'epoca J2000)
Semiass maggior	2 870 972 220 km 19,19126393 UA[1]
Perieli	2 735 555 035 km 18,28605596 UA[1]
Afeli	3 006 389 405 km 20,09647190 UA[1]
Circonf. orbitala	18 029 000 000 km 120,515 UA[1]
Period orbital	84,07 agn
Period sinodegh	369,65 dé[2]
Velocità orbitala	6,49 km/s[2] (min) 6,81 km/s[2] (media) 7,11 km/s[2] (max)
Inclinazion su l'eclittega	0,76986°
Inclinazion dal equat. del Sol	6,48°
Ecentricità	0,04716771[1]
Longituden del noeud ascendent	74,22988°
Argom. del perieli	96,73436°
Satellit	27
Anel	13
Dati fisegh
Diameter equat.	51 118 km
Diameter polar	49 946 km
Schissament	0,0229
Superfiss	8,084 × 1015 m²
Volum	6,834 × 1022 m³
Massa	8,6832 × 1025 kg
Densità media	1,318 × 103 kg/m³
Acceleraz. de gravità in superfiss	8,69 m/s² (0,886 g)
Velocità de fuga	21 290 m/s
Period de rotazion	0,71833 dé (17 h 14 min 24 s) (retrograda)
Velocità de rotazion (a l'equatùr)	2 590 m/s
Inclinazion assiala	97,77°
A.R. polo nord	77,31° (5 h 9 min 15 s)
Declinazion	15,175°
Temperatura in cima ai nigol]]	55 K (−218 °C) (media)
Temperatura superficiala	59 K (−214 °C) (min) 68 K (−205 °C) (media)
Pression atm.	1 200 hPa (al leèl dei nìgoi)
Albedo	0,65
Dati d'osservazion
Magnituden app.	5,9 − 5,32[2]

Urano l'è chèl dei sèt dei pianéti del Sistema Solar en ùrden de distànsa del Sul, el tèrs per diàmetro e 'l quart per masa. Aisebé che 'l sàpe vizìbil pò a öcc nüt, compagn dei oter sich pianéti cunusìcc zamò de l'antichità, lü 'nvéce l'è mai stat recunusìt come pianéta per vìa de la póca lüminuzità e de la sò òrbita lènta;^[3] difati l'è stat scuprìt apéna ai 13 de mars del 1781 de William Herschel, e l'è deentàt isé el prim pianeta a éser scuprìt per mès de 'n telescopio.

La cumpuzisiù chìmica de Urano l'è mìa tat diferènta de chèla de Netuno e diferènta envéce de chèla dei giganti gasus piö grancc Giove e Saturno. L'è per chèsta rizù che i astrònomi i preferés tratài come 'na clas separàda ciamàda gigànti giasàcc. La sò atmosféra, aisebé che la g'hape en cümü con chèla de Saturno e Giove la bondànsa de idrògeno e elio, la g'ha però 'na prupursiù bèla grànda de "gias", come l'aiva, l'amoniaca e 'l metano, ensèma a tràse de idrocarbùri.^[4]

La sò atmosféra la g'ha pò la particolarità de éser la piö frèda del sistéma solar, condena temperadüra mìnima che la pöl rià a 49°K (−224°C). La prezènta 'na strütüra cumplicàda de nìgoi, bèla stratificàda, endela quala se pènsa che l'aiva la se tróe 'ndei leèi piö bas e 'l metano 'n chèi piö alcc.^[4] La part intèrna del pianéta 'nvéce la sarès fàda de gias e córne.^[5]

Giöna de le caraterìste piö stràne del pianeta l'è l'orientamènt del sò as de rotasiù. Töcc i óter pianeti i g'ha l'as quàze perpendicolàr en rapórt al pià de l'orbita, envéce chèl de Urano l'è quàze paralél. Isé, 'ntat che 'l percór la sò òrbita, el g'ha 'n pólo che 'l vàrda 'nver el Sul per la metà del perìot de rotasiù e l'óter pólo che 'l varda el Sul per l'ótra metà.^[6]. El perìot de la sò revulusiù entùren al Sul l'è de presapóch 84 anni terèstri. L'òrbita de Urano la se tróa praticamènt söl pià de l'eclitica (inclinasiù de 0,7°).

Isé come i óter pianeti giganti, Urano el g'ha 'n sistéma de anèi planetàr, 'na magnetosféra e divèrsi satèliti; éscc de la tèra, per vìa de l'inclinasiù del pianéta, i sò anèi i pöl sèrte ólte someà a 'n sistéma concentrich töt entùren al pianeta.