Forma de goberno

Forma de goberno, sistema de goberno ou réxime político son diferentes termos, que en ocasións se utilizan con matices diferentes, pero que son comunmente utilizados para referirse ao conxunto das institucións políticas mediante as cales un estado se organiza para exercer os seus poderes sobre unha comunidade política. Esta definición é válida aínda que o goberno sexa ilexítimo ou estea incapacitado para exercer os seus poderes.

Moi habitualmente emprégase de forma sinónima a expresión forma de estado, que tamén se utiliza, ás veces, limitada á contraposición monarquía-república, aínda que a súa definición pode ser máis complexa.

Un concepto confluente é o de sistema político, que pode entenderse coa simplificación do espectro político esquerda-dereita, co que é un concepto máis efémero e cambiante, mentres que a forma de goberno é máis estable no tempo, aínda que tamén suxeita a cambios e ata a transformacións revolucionarias. O sistema político adoita incorporarse ao nome oficial do estado, como no caso da República Arxentina, os Estados Unidos Mexicanos, o Reino de España, a Federación Rusa ou a Gran Jamahiriya Árabe Libia Popular e Socialista. Só hai dezaoito países que non o fan así, como Xamaica, mentres que once só indican que son "estados". A forma máis común é "república", con 132 casos de moi distinto tipo. As monarquías son 33, 18 delas "reinos".

Clasificacións clásicas

Non houbo historicamente acordo na determinación das diferentes formas de goberno ou de estado, desde a antigüidade clásica ata a Idade Contemporánea:

Segundo Platón:

a forma perfecta: aristocracia ou goberno dos filósofos
as formas dexeneradas: timocracia ou oligarquía dos ricos (time: honra; oligos: uns poucos), democracia das masas (demos: o pobo) e tiranía dun usurpador.

Segundo Aristóteles, que mestura un criterio numérico (atendendo ao número de persoas que exercen o poder) e un criterio cualitativo (atendendo ao ben público):

formas puras ou perfectas: monarquía, aristocracia e democracia.
formas impuras ou corruptas: respectivamente dexeneradas das perfectas: tiranía, oligarquía e demagoxia.

Polibio define a forma de goberno mixto ou goberno constitucional que combina as tres formas puras aristotélicas nun sistema de equilibrio de poderes, e que estarían representadas nas institucións romanas: o consulado, o senado e os comicios. A ruptura do equilibrio fai caer na sedición ou a tiranía. Esta definición sería seguida polo pensamento político medieval e de comezos da Idade Moderna (Tomé de Aquino, Dante, Padre Suárez)

Maquiavelo só recoñece dúas formas: todos os Estados ou son Repúblicas ou son Principados (O Príncipe, 1513)

Montesquieu ( Do Espírito das Leis, 1748) modifica a clasificación aristotélica coa distinción entre monarquía, despotismo e república; e dentro desta entre democracia e aristocracia.

O goberno republicano é aquel en que o pobo, en corpo ou só parte del, exerce a potestade soberana...

o monárquico é aquel en que goberna un só, pero de acordo con leis fixas e establecidas...

o despótico é aquel en que un só, sen lei nin regra, diríxeo todo a vontade e capricho...

a república onde... o poder soberano está en mans de parte do pobo... ten unha aristocracia...

Nos Estados populares, é dicir, nas repúblicas democráticas, necesítase o resorte da virtude. A moderación é a alma dos gobernos aristocráticos; mais enténdase que me refiro á que está fundada na virtude, non á que nace da covardía ou preguiza da alma... En cambio nas monarquías a política produce as maiores cousas coa menor virtude posible.

Rousseau distingue democracia, aristocracia e monarquía, como Aristóteles, pero sentenza que se confunden no seu exercicio.

Kant distingue máis ben entre formas de soberanía, xa no contexto histórico da Revolución Francesa.

O pensamento político marxista céntrase no compoñente de clase do Estado como superestrutura xurídico-política que xustifica e asegura a posición das clases dominantes e as relacións sociais de cada modo de produción (escravista, feudal, capitalista). Na época contemporánea habería formas de estado democrático-burgués e distintas formas de estado autoritario ou ditatorial, como as ditaduras fascistas. Como forma de transición cara a unha teórica sociedade comunista postúlase a existencia da ditadura do proletariado.

Juan José Linz distinguiu, dentro das formas de goberno ditatoriais ou non democráticas, entre autoritarismo e totalitarismo.^[1]